سالیسیلیک اسید: کاربرد ها، تداخلات دارویی و عوارض جانبی

Estimated reading time: ۱۱ دقیقه

سالیسیلیک اسید (Salicylic acid) یک ترکیب شیمیایی است که به‌طور گسترده در محصولات مراقبت از پوست و درمان‌های پزشکی استفاده می‌شود. این ماده به‌ویژه برای درمان مشکلات پوستی مانند آکنه، جوش و زخم‌های ناشی از التهاب کاربرد دارد. سالیسیلیک اسید از خانواده بتا هیدروکسی اسیدها (BHA) است و با خواص لایه‌برداری و ضد التهاب خود، به پاکسازی پوست و بهبود شرایط آن کمک می‌کند. همچنین، این ترکیب در درمان برخی اختلالات دردناک و التهابی به‌صورت داخلی یا موضعی استفاده می‌شود.

سالیسیلیک اسید چیست؟

سالیسیلیک اسید یک ترکیب شیمیایی است که به‌طور طبیعی در گیاهانی مانند بید و برخی دیگر از گیاهان یافت می‌شود. این اسید اغلب در محصولات مراقبت از پوست و داروها استفاده می‌شود و به‌ویژه در درمان آکنه و بیماری‌های پوستی مفید است. سالیسیلیک اسید با خواص لایه‌برداری خود، به‌عنوان یک اسید بتا هیدروکسی (BHA) عمل می‌کند که قادر است به عمق منافذ پوست نفوذ کرده و چربی‌ها و سلول‌های مرده پوست را از بین ببرد. این ویژگی باعث می‌شود که سالیسیلیک اسید در درمان آکنه و سایر مشکلات پوستی مفید باشد.

علاوه بر استفاده در محصولات پوستی، سالیسیلیک اسید اوردینری همچنین در داروهای ضد التهاب و مسکن‌ها، به‌ویژه در فرم آسپرین، کاربرد دارد. این دارو به‌عنوان یک مسکن ضد درد و ضد التهاب برای کاهش درد و تب استفاده می‌شود.

موارد مصرف سالیسیلیک اسید

• درمان آکنه: تونر سالیسیلیک اسید یکی از مؤثرترین ترکیبات در درمان آکنه است. این ماده با نفوذ به عمق منافذ پوست، چربی اضافی و سلول‌های مرده را از بین می‌برد و به این ترتیب از انسداد منافذ و بروز جوش‌ها جلوگیری می‌کند.
• رفع جوش‌های سرسیاه و سرسفید: به‌خاطر خاصیت لایه‌برداری عمقی، سالیسیلیک اسید برای درمان جوش‌های سرسیاه و سرسفید مؤثر است. این ماده به باز شدن منافذ پوست کمک کرده و محتویات داخل آن‌ها را به راحتی بیرون می‌آورد.
• درمان پسوریازیس: در بیماری پسوریازیس که باعث پوسته‌پوسته شدن و تجمع سلول‌های مرده می‌شود، سالیسیلیک اسید با تسریع ریزش سلول‌های سطحی پوست و کاهش ضخامت پلاک‌ها به کاهش علائم این بیماری کمک می‌کند.
• درمان زگیل: برای درمان زگیل‌ها، سالیسیلیک اسید به‌صورت موضعی و در غلظت‌های بالا استفاده می‌شود. این ماده با تخریب تدریجی بافت زگیل و تحریک سیستم ایمنی بدن برای دفع آن عمل می‌کند.
• رفع پینه و میخچه: اسید سالیسیلیک برای درمان پینه‌ها و میخچه‌ها بسیار مؤثر است. با لایه‌برداری پوست ضخیم‌شده، این ماده به نرمی پوست کمک کرده و از بازسازی آن پشتیبانی می‌کند.
• کنترل شوره سر و درماتیت سبورئیک: در شامپوهای ضدشوره، سالیسیلیک اسید برای حذف سلول‌های مرده و کاهش التهاب پوست کف سر استفاده می‌شود، که به بهبود علائم شوره سر کمک می‌کند.
• درمان کراتوز پیلاریس: این بیماری که باعث ایجاد برجستگی‌های کوچک و زبر روی پوست می‌شود، با استفاده از سالیسیلیک اسید کاهش می‌یابد، زیرا این ماده به باز شدن فولیکول‌های مسدود پوست کمک می‌کند.
• لایه‌برداری و جوانسازی پوست: سالیسیلیک اسید در محصولات آرایشی و درمانی برای لایه‌برداری ملایم، کاهش لکه‌ها و بهبود یکدستی رنگ پوست استفاده می‌شود.

مزایای سالیسیلیک اسید

• پاکسازی عمقی منافذ پوست: سرم سالیسیلیک اسید اوردینری به عمق منافذ پوست نفوذ کرده و چربی اضافی، آلودگی‌ها و سلول‌های مرده را از بین می‌برد. این ویژگی موجب پیشگیری از انسداد منافذ و درمان آکنه می‌شود.
• کاهش جوش‌های سرسیاه و سرسفید: با لایه‌برداری و شل کردن اتصال سلول‌های مرده، سالیسیلیک اسید به رفع جوش‌های سرسیاه و سرسفید کمک می‌کند. این کار باعث می‌شود تا چربی‌ها و آلودگی‌ها راحت‌تر از منافذ پوست خارج شوند.
• خاصیت لایه‌برداری ملایم: اوردینری سالیسیلیک اسید با جدا کردن سلول‌های مرده سطح پوست، به نوسازی آن کمک کرده و باعث صاف‌تر و شفاف‌تر شدن پوست می‌شود. این کار همچنین باعث کاهش تیرگی‌های پوست می‌شود.
• کاهش التهاب و قرمزی: سالیسیلیک اسید به دلیل خاصیت ضدالتهابی خود، به کاهش قرمزی و التهاب ناشی از جوش‌ها و بیماری‌های پوستی مانند پسوریازیس یا درماتیت سبورئیک کمک می‌کند.
• کنترل چربی پوست: این اسید با کنترل ترشح چربی در پوست‌های چرب و پاکسازی منافذ، از براق شدن و چرب شدن پوست جلوگیری کرده و تعادل چربی آن را حفظ می‌کند.
• پیشگیری از ایجاد جوش: با تمیز نگه داشتن منافذ و کاهش رشد باکتری‌ها، سالیسیلیک اسید نه‌تنها در درمان جوش‌های فعلی مؤثر است، بلکه از ایجاد جوش‌های جدید نیز جلوگیری می‌کند.
• کمک به درمان مشکلات پوستی ضخیم‌شده: اسید سالیسیلیک کامپاند در درمان بیماری‌هایی مانند زگیل، میخچه و کراتوز با لایه‌برداری و نرمی‌بخشی به پوست ضخیم‌شده، به بازسازی پوست کمک می‌کند.
• افزایش اثربخشی سایر محصولات پوستی: با لایه‌برداری و پاکسازی سلول‌های مرده از سطح پوست، جذب سایر محصولات مراقبتی و درمانی به‌ویژه سرم‌ها و مرطوب‌کننده‌ها افزایش می‌یابد.

مکانیسم اثر سالیسیلیک اسید

• خاصیت کراتولیتیک: اسید سالیسیلیک با شکستن اتصالات سلول‌های مرده پوست، موجب لایه‌برداری می‌شود. این کار به باز شدن منافذ پوست کمک کرده و از ایجاد جوش و انسداد منافذ جلوگیری می‌کند.
• نفوذ به منافذ پوست: به‌دلیل ویژگی محلول بودن در چربی، سالیسیلیک اسید به‌راحتی به درون منافذ پوست نفوذ کرده و چربی اضافی و سلول‌های مرده را حل و پاکسازی می‌کند.
• اثر ضدالتهابی: این ماده مانند داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی، از تولید پروستاگلاندین‌ها جلوگیری کرده و به کاهش التهاب و قرمزی پوست کمک می‌کند.
• تنظیم رشد و تمایز سلولی: کرم سالیسیلیک اسید به‌ویژه در درمان بیماری‌هایی مانند پسوریازیس، به تنظیم رشد و تمایز سلول‌های پوست کمک کرده و ضخامت لایه شاخی پوست را کاهش می‌دهد.
• افزایش نفوذ سایر مواد: با لایه‌برداری پوست و باز کردن منافذ، این اسید به افزایش اثربخشی سایر داروها و مواد مراقبتی کمک می‌کند.

نحوه استفاده از سالیسیلیک اسید

• آماده‌سازی پوست: پیش از استفاده از اسید سالیسیلیک برای پوست صورت، پوست خود را با یک شوینده ملایم و مناسب نوع پوست خود بشویید تا آلودگی‌ها، چربی‌ها و آرایش پاک شود. سپس پوست را به‌طور کامل خشک کنید.
• استفاده از محصول حاوی سالیسیلیک اسید: یک‌مقدار کم از تونر، سرم، ژل یا کرم حاوی سالیسیلیک اسید را روی نواحی مورد نظر بزنید. این کار معمولاً یک بار در روز برای نواحی مستعد جوش مانند پیشانی، بینی و چانه کافی است. برای افرادی که برای اولین‌بار از این ماده استفاده می‌کنند، توصیه می‌شود که از یک روز در میان شروع کنند.
• استفاده از مرطوب‌کننده: پس از جذب کامل محصول، از یک مرطوب‌کننده سبک و غیرکومدوژنیک برای جلوگیری از خشکی و تحریک پوست استفاده کنید.
• استفاده از ضدآفتاب: در صورتی که از ژل سالیسیلیک اسید در روز استفاده می‌کنید، حتماً از ضدآفتاب با SPF مناسب استفاده کنید، زیرا این ماده ممکن است پوست شما را به نور خورشید حساس‌تر کند.
• رعایت احتیاط در ترکیب با سایر مواد فعال: از ترکیب هم‌زمان سالیسیلیک اسید با مواد دیگری مانند رتینول، بنزوئیل پراکسید، آلفاهیدروکسی‌اسیدها یا ویتامین C خودداری کنید، مگر با تجویز پزشک، زیرا این ترکیبات ممکن است موجب تحریک یا التهاب پوست شوند.
• انجام تست حساسیت: قبل از استفاده مداوم از پماد سالیسیلیک اسید، مقدار کمی از محصول را روی ناحیه‌ای مانند پشت گوش یا داخل بازو تست کنید تا از نداشتن حساسیت اطمینان حاصل کنید.

تداخلات دارویی سالیسیلیک اسید

• NSAIDs: مصرف همزمان سالیسیلیک اسید با داروهایی مانند ایبوپروفن یا آسپرین ممکن است عوارض گوارشی و نارسایی کلیوی را افزایش دهد.
• داروهای رقیق‌کننده خون: مصرف همزمان سالیسیلیک اسید با داروهایی مانند وارفارین خطر خونریزی را افزایش می‌دهد.
• دیورتیک‌ها: استفاده همزمان با داروهای دیورتیک می‌تواند باعث کاهش سطح پتاسیم خون شود.
• کورتیکواستروئیدها: مصرف همزمان با داروهایی مانند پردنیزون ممکن است عوارض گوارشی را افزایش دهد.
• داروهای ضد دیابت: محلول سالیسیلیک اسید ممکن است سطح قند خون را کاهش دهد.
• داروهای فشار خون: ممکن است تأثیر داروهای ضد فشار خون را تغییر دهد و باعث نارسایی کلیوی شود.
• داروهای ضد افسردگی: ممکن است خطر سندروم سروتونین را افزایش دهد.
• داروهای شیمی‌درمانی: قطره سالیسیلیک اسید ممکن است تأثیر داروهای شیمی‌درمانی را تغییر دهد.

عوارض سالیسیلیک اسید

• تحریک و خشکی پوست: ممکن است باعث قرمزی یا پوسته‌ریزی شود که با کاهش استفاده و مرطوب‌کننده بهبود می‌یابد.
• حساسیت به نور خورشید: ممکن است پوست را نسبت به نور خورشید حساس‌تر کند.
• التهاب و حساسیت پوست: در برخی افراد ممکن است باعث التهاب و سوزش شود.
• مشکلات گوارشی (مصرف داخلی): مصرف خوراکی می‌تواند باعث تهوع یا زخم معده شود.
• واکنش‌های آلرژیک: در موارد نادر، ممکن است باعث کهیر یا تورم شود.
• مشکلات قلبی و کلیوی: مصرف دوزهای بالا یا طولانی‌مدت ممکن است بر قلب و کلیه‌ها تأثیر بگذارد.
• لایه‌برداری شدید پوست: استفاده زیاد از قطره اسید سالیسیلیک ممکن است باعث از بین رفتن لایه‌های محافظ پوست و افزایش حساسیت شود.

مصرف سالیسیلیک اسید در بارداری

مصرف سالیسیلیک اسید در دوران بارداری باید با احتیاط باشد و به‌ویژه در سه ماهه اول توصیه نمی‌شود. این ماده می‌تواند خطراتی برای جنین ایجاد کند، مانند کاهش جریان خون به جنین یا اختلال در عملکرد کلیه‌ها.

مصرف سالیسیلیک اسید در شیردهی

در دوران شیردهی، مصرف سالیسیلیک اسید باید محدود باشد. با اینکه جذب آن از پوست کم است، ممکن است مقداری از آن به شیر مادر منتقل شود.

موارد منع مصرف سالیسیلیک اسید

• حساسیت به سالیسیلیک اسید: افرادی که به سرم سالیسیلیک اسید یا آسپرین حساسیت دارند، نباید از این ماده استفاده کنند.
• بارداری و شیردهی: در بارداری، به‌ویژه در سه ماهه اول، و در دوران شیردهی باید تنها با مشورت پزشک مصرف شود.
• بیماری‌های گوارشی: افراد با زخم معده یا بیماری‌های گوارشی نباید از سالیسیلیک اسید استفاده کنند.
• مشکلات کلیوی و کبدی: افراد با مشکلات کلیوی یا کبدی باید از مصرف آن خودداری کنند.
• داروهای رقیق‌کننده خون: مصرف هم‌زمان با داروهای رقیق‌کننده خون می‌تواند خطر خونریزی را افزایش دهد.
• کودکان و نوجوانان: مصرف در کودکان و نوجوانان به‌ویژه در موارد بیماری‌های ویروسی باید اجتناب شود.
• استفاده هم‌زمان با داروهای لایه‌بردار: مصرف همزمان با دیگر داروهای لایه‌بردار می‌تواند به پوست آسیب برساند.

قیمت سالیسیلیک اسید

قیمت این ماده بسته به نوع محصول، غلظت، برند، حجم و ترکیب با سایر مواد متفاوت است. محصولات با غلظت بالا و برندهای شناخته‌شده معمولاً قیمت بیشتری دارند.

جمع بندی

با وجود فواید زیادی که سالیسیلیک اسید برای درمان مشکلات پوستی و برخی بیماری‌های التهابی دارد، مصرف آن باید با احتیاط انجام شود. به‌ویژه در دوران بارداری، شیردهی و در افرادی که حساسیت به این ماده دارند، باید از مصرف آن خودداری کرد یا تحت نظر پزشک قرار گرفت. همچنین، تداخلات دارویی و عوارض جانبی احتمالی نیاز به نظارت و دقت بیشتر دارند. در نهایت، استفاده صحیح و آگاهانه از شوینده سالیسیلیک اسید می‌تواند به بهبود سلامت پوست و کاهش التهاب کمک کند، اما ضروری است که در مصرف آن احتیاط شود و از مشاوره پزشکی بهره‌برداری گردد.

سوالات متداول