پریکاردیت

Estimated reading time: ۸ دقیقه

قلب انسان همچون یک موتور بی‌وقفه است که تمام سلول‌های بدن را با خون‌رسانی خود تغذیه می‌کند. اما این عضو حیاتی نیز مانند هر بخش دیگر بدن ممکن است دچار اختلال شود. یکی از مشکلات نسبتاً شایع اما کمتر شناخته‌شده قلبی، پریکاردیت است؛ وضعیتی که در آن غشای نازک و محافظتی اطراف قلب ملتهب می‌شود و می‌تواند با درد، تنگی نفس و حتی تهدیدات جدی برای حیات همراه باشد. شناخت به‌موقع این بیماری، نقش بسزایی در کنترل و درمان آن ایفا می‌کند. در این مطلب، به‌صورت جامع با پریکاردیت، علل، نشانه‌ها، روش‌های درمان و مراقبت‌های خانگی آشنا می‌شویم.

پریکاردیت چیست؟

پریکاردیت به التهاب پرده‌ نازکی به نام “پریکارد” اطلاق می‌شود که قلب را در برگرفته و از آن محافظت می‌کند. این لایه دارای دو بخش است: یک لایه داخلی که مستقیماً روی قلب قرار دارد و یک لایه خارجی که فضای بین آن‌ها حاوی مقدار کمی مایع جهت کاهش اصطکاک است. زمانی که پریکارد دچار التهاب می‌شود، ممکن است این مایع افزایش یابد یا حالت چسبندگی ایجاد شود که می‌تواند باعث درد، فشار بر قلب و اختلال در عملکرد طبیعی آن گردد. پریکاردیت ممکن است به‌صورت ناگهانی (حاد) یا تدریجی و طولانی‌مدت (مزمن) بروز کند.

علت پریکاردیت

علل پریکاردیت بسیار متنوع‌اند و در اغلب موارد، یک عامل مشخص به‌عنوان محرک اصلی مطرح است. شایع‌ترین علت پریکاردیت، عفونت‌های ویروسی است که از میان آن‌ها می‌توان به ویروس آنفلوآنزا، اکوویروس، کوکساکی، ویروس HIV و اخیراً کووید-۱۹ اشاره کرد. علاوه بر آن، پریکاردیت ممکن است در اثر عفونت‌های باکتریایی مثل سل یا در موارد نادر، به‌دلیل قارچ‌ها ایجاد شود. از دیگر عوامل می‌توان به بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس، اسکلرودرمی، سندرم شوگرن و آرتریت روماتوئید اشاره کرد که در آن‌ها سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت‌های بدن حمله می‌کند.

همچنین آسیب‌های تروماتیک مانند ضربه به قفسه سینه یا جراحی قلب باز نیز ممکن است موجب التهاب پریکارد شوند. گاهی هم پس از حمله قلبی، واکنشی التهابی به‌نام “سندرم درسلر” موجب پریکاردیت می‌شود. در برخی بیماران، هیچ علت مشخصی یافت نمی‌شود و بیماری به‌عنوان پریکاردیت ایدیوپاتیک شناخته می‌شود.

علائم پریکاردیت

شایع‌ترین علامت پریکاردیت، درد قفسه سینه است که اغلب شدید، تیز و خنجری بوده و با دراز کشیدن، سرفه یا تنفس عمیق تشدید می‌شود. این درد معمولاً با خم شدن به جلو کاهش می‌یابد که یکی از ویژگی‌های تشخیصی پریکاردیت است. درد ممکن است به ناحیه شانه یا گردن نیز انتشار یابد و گاه با درد ناشی از حمله قلبی اشتباه گرفته شود.

از دیگر علائم پریکاردیت می‌توان به تب، ضعف عمومی، تنگی نفس، افزایش ضربان قلب (تاکی‌کاردی)، سرفه خشک، احساس سنگینی یا فشار در ناحیه قلب و تعریق شبانه اشاره کرد. در صورت پیشرفت بیماری و تجمع بیش از حد مایع در فضای پریکاردی (افیوژن پریکاردی)، ممکن است بیمار دچار افت فشار خون، رنگ‌پریدگی، سردی اندام‌ها و حتی شوک قلبی شود.

تشخیص پریکاردیت

تشخیص پریکاردیت نیازمند بررسی‌های دقیق بالینی و پاراکلینیکی است. ابتدا پزشک با شنیدن شرح حال دقیق بیمار و علائم خاصی مانند درد متغیر با وضعیت بدن، به شک پریکاردیت می‌رسد. سپس از گوشی پزشکی برای بررسی صدای خاص اصطکاک پریکارد که ناشی از سایش دو لایه ملتهب است، استفاده می‌کند. آزمایش‌های تکمیلی شامل نوار قلب (ECG) است که در آن معمولاً بالا رفتن منتشر ST و گاهی تغییرات موج PR مشاهده می‌شود.

اکوکاردیوگرافی یک ابزار مهم برای مشاهده مایع در اطراف قلب و بررسی تأثیر آن بر عملکرد قلب است. آزمایش خون برای ارزیابی التهاب (ESR، CRP)، شمارش گلبول‌های سفید و بررسی احتمال بیماری‌های خودایمنی انجام می‌شود. در موارد خاص، MRI قلب یا CT اسکن نیز برای تشخیص دقیق‌تر التهاب پریکارد تجویز می‌شود.

درمان پریکاردیت

درمان پریکاردیت بسته به نوع، شدت و علت آن متفاوت است. در موارد ویروسی و حاد، درمان‌های ضدالتهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن، ناپروکسن یا آسپرین برای کاهش درد و التهاب تجویز می‌شوند. کلشی‌سین نیز اغلب برای کاهش احتمال عود بیماری به این درمان اضافه می‌شود و معمولاً به مدت چند هفته تا ماه‌ها مصرف می‌شود. در مواردی که علت زمینه‌ای بیماری خودایمنی است یا التهاب شدید است، داروهای کورتیکواستروئیدی مانند پردنیزولون به کار می‌روند.

در موارد پیچیده، مانند تجمع بیش از حد مایع که عملکرد قلب را مختل کرده باشد (تامپوناد)، پزشک ممکن است نیاز به تخلیه اورژانسی مایع از طریق پریکاردیوسنتز داشته باشد. اگر پریکارد سفت یا کلسیفیه شده باشد و عملکرد قلب را محدود کند، جراحی برداشت پریکارد (پریکاردکتومی) نیز مطرح می‌شود.

درمان پریکاردیت در منزل

در موارد خفیف یا متوسط، درمان پریکاردیت در منزل با رعایت دقیق دستورات پزشکی امکان‌پذیر و مؤثر است. مصرف منظم داروهای ضدالتهاب، کلشی‌سین یا حتی کورتون‌ها باید زیر نظر پزشک و مطابق دوز توصیه‌شده باشد. بیمار باید از فعالیت‌های فیزیکی شدید پرهیز کرده و تا بهبودی نسبی، استراحت کافی داشته باشد. تغذیه مناسب شامل غذاهای ضدالتهاب طبیعی (مانند ماهی‌های چرب، سبزیجات تازه، زردچوبه و زنجبیل) و نوشیدن مایعات کافی توصیه می‌شود.

استفاده از خدمات پزشکی در منزل از جمله ویزیت پزشک متخصص، کنترل فشار و ضربان قلب، انجام نوار قلب یا اکوی سیار، تزریقات دارویی و پیگیری روند بیماری، گزینه‌ای ایمن و آرامش‌بخش برای بیمارانی است که تمایل دارند در محیط آرام خانه تحت درمان قرار گیرند. در صورت مشاهده هرگونه علامت هشدار مانند درد شدید، تنگی نفس شدید یا سرگیجه، باید فوراً با پزشک تماس گرفته شود.

پیشگیری از پریکاردیت

گرچه نمی‌توان از بروز تمام موارد پریکاردیت جلوگیری کرد، اما با رعایت برخی اصول، می‌توان احتمال ابتلا را کاهش داد. واکسیناسیون کامل علیه آنفلوآنزا و کرونا، درمان سریع و کامل عفونت‌های تنفسی، اجتناب از ضربات قفسه سینه، عدم مصرف خودسرانه داروهای محرک التهاب پریکارد، کنترل دقیق بیماری‌های مزمن خودایمنی و پایش منظم بیماران با سابقه مشکلات قلبی از جمله مهم‌ترین راهکارهای پیشگیری هستند. همچنین بیماران دارای سابقه پریکاردیت باید با نظارت پزشک، برنامه دارویی دقیق و پرهیز از عوامل تحریک‌کننده را رعایت کنند تا از عود بیماری جلوگیری شود.

عوارض پریکاردیت

پریکاردیت در صورت درمان ناقص یا تأخیر در تشخیص می‌تواند عوارض قابل توجهی ایجاد کند. یکی از مهم‌ترین این عوارض، تجمع مایع زیاد در اطراف قلب یا افیوژن پریکاردی است که در صورت پیشرفت می‌تواند به تامپوناد قلبی منجر شود؛ حالتی که در آن فشار مایع مانع از انقباض مؤثر قلب شده و تهدیدکننده حیات است. پریکاردیت مزمن می‌تواند باعث ضخیم شدن یا کلسیفیه شدن پریکارد شود و در نهایت “پریکاردیت فشاری” ایجاد کند که عملکرد طبیعی قلب را به‌شدت مختل کرده و ممکن است نیاز به عمل جراحی داشته باشد. همچنین برخی بیماران ممکن است دچار پریکاردیت راجعه شوند که در آن بیماری به‌صورت مکرر بازمی‌گردد و نیاز به درمان طولانی‌مدت دارد.

آیا پریکاردیت خطرناک است؟

پریکاردیت بسته به نوع، علت و شدت آن می‌تواند از یک بیماری خفیف قابل درمان تا یک وضعیت خطرناک و تهدیدکننده حیات متغیر باشد. در اغلب موارد، به‌ویژه اگر به‌موقع تشخیص داده شود و درمان مناسب آغاز گردد، بیمار به‌طور کامل بهبود می‌یابد. اما در مواردی مانند تامپوناد قلبی، پریکاردیت فشاری یا موارد ناشی از سرطان‌ها، خطر بالاتری وجود دارد. تشخیص سریع، مصرف منظم دارو، پایش دقیق علائم و پیگیری مداوم با پزشک متخصص، می‌توانند احتمال خطر را به حداقل برسانند.

جمع بندی

پریکاردیت از جمله بیماری‌هایی است که با وجود کمتر شناخته‌شدن، تأثیر عمیقی بر سلامت قلب دارد. اگرچه بسیاری از موارد آن خوش‌خیم هستند، اما تأخیر در درمان یا عدم آگاهی کافی می‌تواند به عوارضی جدی منجر شود. آشنایی با علائم، عوامل خطر، روش‌های درمانی و امکان پیگیری و مراقبت در منزل، به بیماران کمک می‌کند تا با آرامش و اطمینان بیشتری مسیر درمان را طی کنند. پریکاردیت را باید جدی گرفت اما نباید از آن ترسید؛ چون با آگاهی، علم و مراقبت صحیح، قابل مدیریت و درمان است.

سوالات متداول