میوکاردیت: التهاب خطرناک عضله قلب و راه های تشخیص و درمان آن

Estimated reading time: ۹ دقیقه

قلب به عنوان موتور حیاتی بدن، مسئول پمپاژ خون و تأمین اکسیژن برای تمام سلول‌هاست. هرگونه التهاب یا آسیب به بافت‌های قلبی می‌تواند سلامت کلی بدن را به خطر بیندازد. یکی از بیماری‌هایی که مستقیماً با بافت عضلانی قلب در ارتباط است، «میوکاردیت» یا التهاب عضله قلبی است. این بیماری ممکن است ناگهانی، بی‌علامت یا بسیار شدید بروز کند و بسته به شدت و علت آن، پیامدهای متفاوتی داشته باشد. در این مطلب با جزئیات کامل به بررسی این بیماری می‌پردازیم.

میوکاردیت چیست؟

میوکاردیت (Myocarditis) به معنای التهاب در بافت عضله قلب است. این التهاب می‌تواند عملکرد طبیعی قلب را مختل کرده و باعث کاهش توانایی پمپاژ خون شود. در بسیاری از موارد، این بیماری در اثر عفونت ویروسی ایجاد می‌شود، اما عوامل غیرعفونی نیز می‌توانند نقش داشته باشند. بسته به شدت التهاب، بیماری ممکن است از حالت خفیف و گذرا تا شدید و تهدیدکننده زندگی متغیر باشد. در موارد شدید، حتی نارسایی قلبی یا ایست قلبی ناگهانی هم ممکن است رخ دهد.
این بیماری می‌تواند بدون علائم خاص بروز کند یا با نشانه‌هایی شبیه به سکته قلبی ظاهر شود. به همین دلیل، تشخیص آن چالش‌برانگیز است. گاهی میوکاردیت فقط با تپش قلب یا خستگی شدید خود را نشان می‌دهد و در برخی افراد ممکن است اولین علامت، از کار افتادن ناگهانی قلب باشد.

علت میوکاردیت

علل مختلفی می‌توانند باعث التهاب عضله قلب شوند که در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:

• عفونت‌های ویروسی: این رایج‌ترین علت میوکاردیت است. ویروس‌هایی مثل Coxsackie B، پاروویروس B19، آدنوویروس، ویروس اپشتین-بار، HIV و اخیراً کروناویروس (COVID-19) از مهم‌ترین عوامل ویروسی هستند.
• عفونت‌های باکتریایی: باکتری‌هایی مثل دیفتری، استرپتوکوک و باکتری‌های عامل بیماری لایم می‌توانند مستقیماً عضله قلب را تحت تأثیر قرار دهند.
• بیماری‌های خودایمنی: در برخی بیماری‌های خودایمنی مثل لوپوس یا آرتریت روماتوئید، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت‌های قلبی حمله کرده و باعث التهاب می‌شود.
• داروها و سموم: مصرف برخی داروها مثل آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای ضد سرطان، ضد روان‌پریشی‌ها و حتی مواد مخدر مانند کوکائین ممکن است باعث واکنش‌های التهابی در قلب شوند.
• واکنش به واکسن یا آلرژی: به‌ندرت ممکن است واکنش‌های آلرژیک شدید یا واکنش به واکسن‌ها، محرک التهاب عضله قلب شود.

علائم میوکاردیت

علائم این بیماری از فردی به فرد دیگر متفاوت است. در برخی افراد، ممکن است کاملاً بی‌علامت باشد و تنها در آزمایش‌های تخصصی شناسایی شود. اما در دیگران، نشانه‌ها ممکن است شدید و آزاردهنده باشند:

• درد قفسه سینه: که گاهی شبیه به درد سکته قلبی است و می‌تواند در هنگام استراحت یا فعالیت ایجاد شود.
• تنگی نفس: هنگام فعالیت یا حتی در حالت خوابیده.
• تپش قلب یا ضربان غیرطبیعی: احساس ضربان سریع، کند یا نامنظم که گاهی با سرگیجه یا سنکوپ همراه است.
• خستگی شدید: حتی پس از فعالیت‌های سبک روزمره.
• تب، سردرد یا بدن‌درد: به‌ویژه در مواردی که میوکاردیت ناشی از عفونت ویروسی است.
• تورم اندام‌ها: به‌ویژه در پاها و شکم، که می‌تواند نشانه نارسایی قلبی باشد.
• کاهش اشتها، تهوع یا تعریق شدید

تشخیص میوکاردیت

تشخیص دقیق این بیماری نیاز به بررسی‌های ترکیبی از آزمایشات و تصویربرداری‌های پزشکی دارد:

• نوار قلب (ECG): برای ارزیابی ناهنجاری‌های ریتم یا فعالیت الکتریکی قلب.
• اکوکاردیوگرافی (سونوگرافی قلب): بررسی شکل و عملکرد قلب، میزان پمپاژ خون و بررسی تورم یا ضخامت عضله قلب.
• آزمایش خون: اندازه‌گیری آنزیم‌های قلبی مثل تروپونین، پروتئین‌های التهابی (CRP، ESR) و تشخیص وجود عفونت.
• MRI قلب: تصویربرداری دقیق و غیرتهاجمی از ساختار و التهاب عضله قلب، که امروزه یکی از بهترین روش‌های تشخیصی محسوب می‌شود.
• بیوپسی قلب: در موارد خاص، ممکن است پزشک نمونه‌برداری از بافت قلب انجام دهد تا علت دقیق التهاب مشخص شود.

درمان میوکاردیت

بهبود میوکاردیت بسته به شدت بیماری و علت آن متغیر است:

• استراحت کامل: کلید اصلی درمان به‌ویژه در مراحل اولیه، استراحت مطلق برای جلوگیری از فشار به قلب است.
• داروهای ضدالتهابی: مانند ایبوپروفن، ناپروکسن یا کورتون‌ها (در موارد خاص) برای کنترل التهاب.
• داروهای قلبی: مثل بتابلوکرها، داروهای مدر، مهارکننده‌های ACE یا آنتاگونیست‌های آنژیوتانسین II برای کنترل فشار خون و تقویت عملکرد قلب.
• درمان علت زمینه‌ای: مثلاً آنتی‌بیوتیک برای عفونت باکتریایی یا داروهای ضدویروس.
• جلوگیری از آریتمی: در صورت نیاز، استفاده از داروهای ضد آریتمی یا نصب دستگاه تنظیم‌کننده ضربان.
• در موارد نادر: ممکن است نیاز به دستگاه‌های کمکی قلب یا پیوند قلب باشد.

درمان میوکاردیت در منزل

اگر میوکاردیت خفیف باشد یا فرد پس از دوره حاد ترخیص شده باشد، می‌توان مراقبت‌های لازم را در منزل ادامه داد، به‌ویژه با کمک مراکز تخصصی مثل “آرین طب”. موارد زیر در خانه قابل انجام هستند:

• مصرف منظم داروها تحت نظر پزشک.
• پایش علائم حیاتی مانند فشار خون، ضربان قلب و سطح اکسیژن با دستگاه‌های خانگی.
• استفاده از خدمات پرستاری در منزل برای تزریق داروها، بررسی علائم، گرفتن نوار قلب یا نمونه خون.
• ویزیت پزشک متخصص در منزل برای بررسی روند درمان و تنظیم داروها.
• توصیه به استراحت کامل، خواب کافی، پرهیز از اضطراب، تغذیه سبک و کم‌نمک.

پیشگیری از میوکاردیت

پیشگیری از میوکاردیت نیازمند رعایت مجموعه‌ای از نکات مهم است که می‌تواند احتمال ابتلا به التهاب ماهیچه قلب را کاهش دهد. هرچند نمی‌توان به طور کامل از همه موارد پیشگیری کرد، اما با مراقبت‌های مناسب می‌توان خطر بیماری را به حداقل رساند.

اولین و مهم‌ترین اقدام، واکسیناسیون به موقع است. واکسن‌های آنفلوآنزا، کرونا و سایر واکسن‌های مرتبط با ویروس‌ها کمک می‌کنند تا سیستم ایمنی بدن برای مقابله با عوامل عفونی آماده باشد و احتمال بروز میوکاردیت ویروسی کاهش یابد. همچنین رعایت بهداشت فردی، مانند شستن مرتب دست‌ها، پرهیز از تماس نزدیک با افراد بیمار و استفاده از ماسک در محیط‌های پرخطر، نقش مهمی در جلوگیری از انتقال ویروس‌ها و باکتری‌ها دارد.

در صورت بروز هرگونه عفونت تنفسی یا سایر عفونت‌ها، درمان سریع و کامل آن‌ها اهمیت زیادی دارد تا بیماری به قلب گسترش نیابد. خودداری از مصرف خودسرانه داروها و مکمل‌ها، به ویژه داروهای ضد التهابی یا آنتی‌بیوتیک‌ها بدون تجویز پزشک، می‌تواند از آسیب به بافت قلب جلوگیری کند.

همچنین سبک زندگی سالم، از جمله داشتن رژیم غذایی متعادل و غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها، ورزش منظم متناسب با توان جسمانی و خواب کافی، سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند و مقاومت در برابر عفونت‌ها را افزایش می‌دهد. کنترل استرس و جلوگیری از اضطراب‌های مزمن نیز به کاهش التهاب در بدن کمک می‌کند.

افرادی که بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، فشار خون بالا یا بیماری‌های خودایمنی دارند، باید به دقت وضعیت سلامت خود را زیر نظر پزشک حفظ کنند و داروهای خود را منظم مصرف کنند، چون این بیماری‌ها می‌توانند خطر ابتلا به میوکاردیت را افزایش دهند.

عوارض از میوکاردیت

عوارض میوکاردیت می‌تواند بسیار جدی و در برخی موارد تهدیدکننده زندگی باشد، به خصوص اگر بیماری به موقع تشخیص داده نشده یا درمان مناسبی دریافت نکند. التهاب عضله قلب باعث آسیب به بافت‌های حیاتی قلب می‌شود که عملکرد طبیعی آن را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد و منجر به مشکلات مختلف قلبی می‌شود. در ادامه، مهم‌ترین عوارض ناشی از میوکاردیت را به طور مفصل بررسی می‌کنیم:

اولین و شایع‌ترین عارضه، نارسایی قلبی است. وقتی عضله قلب آسیب می‌بیند و ضعیف می‌شود، نمی‌تواند به خوبی خون را به سراسر بدن پمپاژ کند. این باعث تجمع مایعات در ریه‌ها، پاها و دیگر اندام‌ها شده و بیمار دچار تنگی نفس، خستگی شدید، تورم و کاهش توانایی در انجام فعالیت‌های روزمره می‌شود. نارسایی قلبی مزمن نیازمند مراقبت‌های پزشکی طولانی‌مدت و گاهی استفاده از داروها یا دستگاه‌های کمکی است.

دومین عارضه مهم، آریتمی یا ضربان غیرطبیعی قلب است. التهاب عضله قلب می‌تواند سیستم الکتریکی قلب را مختل کند و باعث ایجاد ضربان‌های سریع، کند، نامنظم یا غیرهماهنگ شود. این آریتمی‌ها ممکن است با سرگیجه، غش یا حتی ایست قلبی ناگهانی همراه باشند که در موارد شدید زندگی بیمار را تهدید می‌کند.

یکی دیگر از عوارض خطرناک، کاردیومیوپاتی گشادشده است. در این حالت، قلب بزرگ و ضعیف شده و نمی‌تواند وظیفه پمپاژ خون را به خوبی انجام دهد. این وضعیت معمولاً به دنبال آسیب‌های مزمن عضله قلب در اثر التهاب طولانی‌مدت ایجاد می‌شود و درمان آن پیچیده و دشوار است.

تشکیل لخته خون داخل قلب نیز از دیگر عوارض میوکاردیت است. وقتی عضله قلب به خوبی منقبض نمی‌شود، خون در بخش‌هایی از قلب جمع شده و لخته می‌شود. این لخته‌ها ممکن است جدا شده و به ریه‌ها، مغز یا دیگر اندام‌ها منتقل شوند و باعث آمبولی ریه یا سکته مغزی شوند که شرایطی اورژانسی و خطرناک است.

آیا میوکاردیت خطرناک است؟

بله، میوکاردیت می‌تواند بسیار خطرناک باشد، به‌ویژه اگر تشخیص داده نشود یا درمان آن به‌موقع نباشد. برخی از بیماران تنها با تپش قلب یا درد قفسه سینه مراجعه می‌کنند، اما در آزمایش‌ها مشخص می‌شود که قلب آن‌ها عملکرد مناسبی ندارد. در موارد شدید، حتی افراد جوان و سالم هم ممکن است دچار ایست قلبی شوند. با این حال، در صورت تشخیص زودهنگام، مصرف داروها و رعایت استراحت، بسیاری از بیماران به‌طور کامل بهبود می‌یابند و به زندگی عادی بازمی‌گردند.

جمع بندی

میوکاردیت بیماری‌ای است که نباید دست‌کم گرفته شود. التهاب عضله قلب می‌تواند با نشانه‌های خفیف یا شدید بروز کند و در صورت عدم درمان مناسب، عواقب جبران‌ناپذیری داشته باشد. اطلاع‌رسانی دقیق، آگاهی عمومی و پیگیری علائم می‌تواند جان بسیاری از افراد را نجات دهد. خوشبختانه با پیشرفت دانش پزشکی، امکان تشخیص زودهنگام و درمان‌های خانگی تخصصی نیز فراهم شده است و مراکزی مانند آرین طب می‌توانند در این مسیر نقش مؤثری داشته باشند.

سوالات متداول