همه چیز درباره بیماری دریچه ریوی: از علائم تا درمان

Estimated reading time: ۶ دقیقه

قلب انسان به‌عنوان یک پمپ حیاتی، با کمک چهار دریچه مهم وظیفه هدایت و تنظیم جریان خون را بر عهده دارد. یکی از این دریچه‌ها، دریچه ریوی است که خون بدون اکسیژن را از بطن راست به ریه‌ها هدایت می‌کند تا اکسیژن‌گیری انجام شود. اختلال در عملکرد این دریچه، که با نام بیماری دریچه ریوی شناخته می‌شود، می‌تواند پیامدهای جدی برای سلامت قلب و ریه‌ها داشته باشد. این بیماری ممکن است مادرزادی یا اکتسابی باشد و در صورت عدم تشخیص و درمان به‌موقع، منجر به کاهش کیفیت زندگی و عوارض قلبی ریوی شود.

بیماری دریچه ریوی چیست؟

بیماری دریچه ریوی Pulmonary valve disease به گروهی از اختلالات گفته می‌شود که عملکرد دریچه ریوی قلب را مختل می‌کنند. این دریچه، بین بطن راست قلب و شریان ریوی قرار دارد و وظیفه آن کنترل عبور خون به سمت ریه‌ها برای تبادل اکسیژن است. در صورت ایجاد اختلال در باز و بسته شدن صحیح این دریچه، جریان خون به ریه‌ها دچار مشکل می‌شود و فشار غیرعادی روی قلب وارد می‌گردد. این بیماری می‌تواند مادرزادی یا اکتسابی باشد و در صورت عدم درمان به موقع، منجر به نارسایی قلبی و مشکلات تنفسی شدید شود.

انواع بیماری دریچه ریوی

انواع مختلفی از بیماری‌های دریچه ریوی وجود دارد که هر کدام تأثیر خاصی بر عملکرد دریچه می‌گذارند. رایج‌ترین نوع، تنگی دریچه ریوی است که در آن دریچه به درستی باز نمی‌شود و جریان خون به ریه‌ها کاهش می‌یابد. نوع دیگر، نارسایی دریچه ریوی است که در آن دریچه به طور کامل بسته نمی‌شود و خون به عقب برمی‌گردد. در برخی موارد، فرد ممکن است ترکیبی از این دو اختلال را داشته باشد. همچنین ممکن است تغییرات ساختاری در دریچه به‌صورت مادرزادی یا در اثر بیماری‌های دیگر ایجاد شود.

علت بیماری دریچه ریوی

علت بروز این بیماری متنوع است. یکی از دلایل مهم، نقایص مادرزادی است که از دوران جنینی همراه فرد است. اما علل اکتسابی نیز بسیارند؛ از جمله عفونت‌هایی مثل اندوکاردیت، تب روماتیسمی در دوران کودکی، آسیب‌های فیزیکی به قلب، افزایش سن و فرسایش دریچه و حتی برخی بیماری‌های خودایمنی. در برخی بیماران، علت مشخصی یافت نمی‌شود، اما عوامل خطرساز مانند ژنتیک، فشار خون بالا و بیماری‌های مزمن قلبی می‌توانند نقش داشته باشند.

علائم بیماری دریچه ریوی

علائم این بیماری ممکن است در مراحل ابتدایی خفیف یا نامحسوس باشند، اما با پیشرفت آن، نشانه‌هایی آشکار ظاهر می‌شوند. شایع‌ترین علائم عبارتند از:

• تنگی نفس: از شایع‌ترین نشانه‌های بیماری دریچه ریوی است که ابتدا در هنگام فعالیت بدنی ظاهر می‌شود و با پیشرفت بیماری ممکن است حتی در حالت استراحت نیز فرد دچار آن شود.
• خستگی زودرس: به دلیل کاهش پمپاژ مؤثر خون از قلب به سایر اعضا، بیمار خیلی زود در انجام فعالیت‌های معمولی احساس ضعف و خستگی می‌کند.
• درد یا احساس سنگینی در قفسه سینه: اغلب در اثر تلاش بیشتر قلب برای پمپاژ خون به وجود می‌آید و ممکن است به‌ویژه در زمان تحرک یا ورزش تشدید شود.
• تورم پاها و مچ‌ها (ادم): به دلیل بازگشت ناکافی خون از اندام‌های تحتانی به قلب، تجمع مایعات در پاها و مچ‌ها رخ می‌دهد که نشانه‌ای از نارسایی قلبی است.
• کبودی لب‌ها و انگشتان (سیانوز): اختلال در اکسیژن‌رسانی کافی به بافت‌های بدن باعث تغییر رنگ لب‌ها، زبان و نوک انگشتان به آبی یا بنفش می‌شود.
• سرگیجه یا غش کردن: کاهش جریان خون به مغز ممکن است باعث احساس سبکی سر یا حتی بیهوشی در برخی از بیماران شود.
• صدای غیرطبیعی قلب (سوفل قلبی): پزشک ممکن است در حین معاینه با گوشی پزشکی، صدایی غیرعادی از قلب بشنود که به‌دلیل جریان غیرطبیعی خون از دریچه آسیب‌دیده ایجاد می‌شود.

تشخیص بیماری دریچه ریوی

تشخیص این بیماری نیازمند بررسی دقیق توسط پزشک متخصص قلب است. ابتدا با معاینه فیزیکی و شنیدن صدای غیرعادی قلب (سوفل) پزشک مشکوک می‌شود. سپس آزمایش‌های تکمیلی مانند:

• نوار قلب (ECG): این تست فعالیت الکتریکی قلب را ثبت می‌کند و می‌تواند تغییرات ناشی از بزرگی بطن راست یا فشار زیاد در قلب را نشان دهد.
• اکوکاردیوگرافی (سونوگرافی قلب): یکی از مهم‌ترین ابزارهای تشخیص است که تصویر دقیقی از ساختار و عملکرد دریچه ریوی و بطن راست ارائه می‌دهد. با استفاده از امواج صوتی، پزشک می‌تواند شدت تنگی یا نارسایی دریچه را ارزیابی کند.
• اکوکاردیوگرافی از راه مری (TEE): در موارد خاص، اگر تصاویر اکوکاردیوگرافی معمولی کافی نباشد، از روش دقیق‌تری استفاده می‌شود که در آن پروب از راه مری وارد می‌شود تا تصویری واضح‌تر از دریچه‌ها به‌دست آید.
• عکس‌برداری قفسه سینه (X-ray): این تصویر می‌تواند نشانه‌هایی مانند بزرگ شدن قلب یا افزایش فشار خون ریوی را نشان دهد که از عوارض بیماری دریچه‌ای هستند.
• MRI قلب: تصویربرداری با دقت بالا از ساختار قلب و دریچه‌ها انجام می‌دهد و در موارد خاص برای بررسی دقیق‌تر وضعیت دریچه‌ها به کار می‌رود.
• کاتتریزاسیون قلبی: در موارد پیشرفته یا پیش از تصمیم‌گیری برای عمل جراحی، از این روش تهاجمی استفاده می‌شود تا فشارهای داخل قلب و شدت نارسایی یا تنگی دریچه به‌طور مستقیم اندازه‌گیری شود.
• تست ورزش (تست استرس): برای ارزیابی واکنش قلب به فعالیت بدنی، این تست انجام می‌شود تا میزان تحمل بیمار و تأثیر اختلال دریچه‌ای در فعالیت‌های روزمره بررسی شود.

درمان بیماری دریچه ریوی

درمان بستگی به شدت و نوع بیماری دارد. در موارد خفیف، ممکن است فقط نیاز به پایش دوره‌ای و دارو برای کاهش علائم باشد. داروهایی مثل دیورتیک‌ها (برای کاهش تورم)، داروهای ضد فشار خون ریوی یا داروهای ضد آریتمی ممکن است تجویز شوند. در موارد شدیدتر، ممکن است نیاز به عمل‌های ترمیمی یا تعویض دریچه باشد. تکنیک‌هایی مانند بالون‌والوولوپلاستی (بازکردن دریچه با بالون)، جراحی باز قلب یا تعویض دریچه با دریچه مصنوعی یا بیولوژیکی بسته به شرایط بیمار انتخاب می‌شود.

درمان بیماری دریچه ریوی در منزل

درمان خانگی به معنی جایگزینی درمان پزشکی نیست، اما می‌تواند مکملی مهم برای بهبود حال عمومی بیمار باشد. در این روش، تمرکز بر مدیریت علائم و ارتقای کیفیت زندگی است. اقدامات موثر در خانه شامل:

• مصرف منظم داروها طبق دستور پزشک
• رعایت رژیم غذایی کم نمک و کم چربی
• استفاده از ویزیت پزشک یا پرستار در منزل برای بررسی وضعیت بیمار
• استراحت کافی و جلوگیری از فعالیت‌های سنگین
• کنترل فشار خون و وزن بدن
  برخی شرکت‌های خدمات پزشکی مانند آرین طب، خدمات ویزیت در منزل و پیگیری درمان را ارائه می‌دهند که می‌تواند کمک زیادی در مدیریت بهتر بیماری کند.

پیشگیری از بیماری دریچه ریوی

اگرچه پیشگیری کامل از بیماری‌های مادرزادی ممکن نیست، اما می‌توان از بروز بسیاری از موارد اکتسابی پیشگیری کرد. اقدامات مؤثر عبارتند از:

• درمان کامل عفونت‌های گلو یا تب روماتیسمی در کودکی
• رعایت بهداشت دهان و دندان برای جلوگیری از اندوکاردیت
• ورزش منظم و تغذیه سالم برای تقویت سیستم قلبی-عروقی
• پرهیز از مصرف سیگار و مواد مخدر
• معاینه‌های دوره‌ای قلبی در افراد پرخطر
  پیشگیری همیشه کم‌هزینه‌تر و مؤثرتر از درمان است.

عوارض بیماری دریچه ریوی

اگر بیماری دریچه ریوی به موقع تشخیص داده نشود یا درمان مناسبی صورت نگیرد، می‌تواند عوارض خطرناکی به همراه داشته باشد. برخی از این عوارض عبارتند از:

• افزایش فشار خون ریوی
• نارسایی قلب راست
• تجمع مایع در بدن (ادم)
• کاهش سطح اکسیژن خون و تنگی نفس شدید
• اختلال در ریتم قلب (آریتمی)
• ناتوانی در انجام فعالیت‌های روزانه
  در کودکان نیز می‌تواند منجر به اختلال در رشد و فعالیت فیزیکی شود. بنابراین پیگیری مداوم، رعایت توصیه‌های پزشکی و درمان به‌موقع بسیار حیاتی است.

جمع بندی

بیماری دریچه ریوی، گرچه ممکن است در ابتدا بدون علامت باشد، اما در صورت پیشرفت می‌تواند سلامت عمومی فرد را به‌شدت تحت تأثیر قرار دهد. تشخیص زودهنگام و پیگیری درمان، چه دارویی و چه جراحی، نقشی کلیدی در پیشگیری از نارسایی قلبی و تنفسی ایفا می‌کند. همچنین بهره‌گیری از مراقبت‌های خانگی و خدمات تخصصی مانند ویزیت در منزل، می‌تواند فرآیند درمان را تسهیل و کیفیت زندگی بیمار را ارتقاء دهد.

سوالات متداول